Kościół
Pierwsza świątynia, jaka została wzniesiona w Mstowie była drewniana. Podczas prowadzenia w mstowskim kościele badań archeologicznych pod kierunkiem Iwony Młodkowskiej-Przepiórowskiej w 2010 roku odkryto fundamenty murowanej świątyni z XIV wieku. W 1556 roku ten kościół został zniszczony przez pożar, a jego odbudowa trwała ponad 30 lat. W pierwszej połowie XVII wieku zmieniono zaś wystrój świątyni z romańsko-gotyckiego na renesansowo-barokowy.
Warto też dodać, że podczas potopu szwedzkiego (1650-1655) kościół w Mstowie był zamknięty dla wiernych przez cztery miesiące. Natomiast w 1660 roku w wyniku silnego wiatru świątynia straciła dach i okna.
Poza pracami remontowymi prowadzonymi przy samej świątyni, kanonicy w XVII wieku otoczyli zespół klasztorny obronnym murem. Mur ten uzupełniały warowne baszty ze strzelnicami. Pięć baszt znajdowało się w narożnikach, dwie we wschodniej części muru, dwie w południowej i jedna w północnej. Do wnętrza tak obwarowanego kompleksu klasztornego można było dostać się przez dwie bramy: główną – usytuowaną od południa i gospodarczą – ulokowaną od wschodu. Dodatkową fortyfikacją były wały ziemne z fosą, które zasypano pod koniec XVII wieku. Obecna forma muru otaczającego omawiany obiekt pochodzi z okresu międzywojennego. Wyrestaurowano wtedy mur i dziewięć baszt (oprócz północnej), a bramę południową przerobiono na wciąż czynną dzwonnicę. Bramę gospodarczą natomiast zamurowano. Jedyna czynna dziś brama znajduje się w zachodniej część muru i prowadzi wprost do kościoła. Wybudowano ją w XVIII wieku, w stylu późnego baroku.
Prace restauracyjne w mstowskiej świątyni odbywały się jeszcze kilkakrotnie, jednak nie poprawiły one stanu technicznego budynku i ostatecznie 14 lipca 1718 roku podjęto decyzję o rozbiórce i budowie nowego kościoła. Data ta widnieje na głównym portalu ściany frontowej obecnego kościoła. Po tzw. „starym kościele” do dziś pozostały jedynie dwa gotyckie portale w zakrystii z końca XV wieku. Jeden z nich prowadzi do skarbca, a drugi do przedsionka.
Prace te trwały kilkanaście lat i wymagały dużego nakładu finansowego. Jednocześnie stopniowo demontowano stare mury i budowano nowe fundamenty. W 1725 roku z polecenia prymasa Polski – ks. abp. Teodora Potockiego konsekrowano część nowej świątyni – prezbiterium i transept. W 1738 roku zakończono budowę korpusu trójnawowego. Latem tego samego roku niespodziewanie runęła południowa część korpus u omawianej świątyni, jednak prace nie zwolniły i budowę ukończono w 1746 roku. Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny konsekrował biskup łucki Franciszek Antoni Kobielski dnia 15 sierpnia 1748 roku.
Obecny, dwuwieżowy, orientowany kościół w Mstowie został wybudowany na planie krzyża łacińskiego. Względy funkcjonalne sprawiły, że ma on stosunkowo duże rozmiary. W obu ramionach transeptu umieszczono ołtarze , równe co do wielkości ołtarzowi głównemu. W ramieniu południowym znajduje się ołtarz Matki Boskiej Śnieżnej, zaś w północnym ołtarz Krzyża Świętego.
Po wejściu do omawianego kościoła, odwiedzającego może zaskoczyć podobieństwo do wnętrza świątyni jasnogórskiej. Dotyczy to zwłaszcza ołtarza głównego, który bezpośrednio nawiązuje do ołtarza w bazylice jasnogórskiej. Główną scenę stanowi w nim przedstawienie Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, a wieńczy ją gloria z Trójcą Świętą. W centrum kompozycji znajduje się figura Maryi, która gestykulacją i pozą odpowiada jasnogórskiemu pierwowzorowi. Jest ona unoszona przez anioły do sfery niebiańskiej. Tam wśród obłoków i aniołków (putto) zasiadają – Syn Boży trzymający koronę, Bóg Ojciec, ponad którymi unosi się gołębica wyobrażająca Ducha Świętego. Ku Maryi spływają ze sfery niebieskiej promienie glorii. Analogiczny porządek jak we wspomnianym w prototypie zachowały też figury Trójcy Świętej. Wprawne oko dostrzeże również sylwetki Ojców Kościoła (św. Grzegorza, św. Augustyna, św. Ambrożego i św. Hieronima), zamiast postaci czterech Ewangelistów, charakterystycznych dla ołtarza na Jasnej Górze. Elementem porządkującym zespół figuralny jest 6 kolumn. Wykonanie ołtarza datowane jest na lata 30. XVIII wieku, a jego twórca pozostaje nieznany. Rzeźby wykonano z drewna, są one pomalowane, a niektóre ich elementy zostały pozłocone.
W ramionach transeptu znajdują się wcześniej wspomniane ołtarze. Mają one jednokondygnacyjną formę architektoniczną. Ornamentyka tych ołtarzy składa się głównie z motywów roślinnych, kwiatowych girland oraz elementów naśladujących muszle. W ołtarzu Krzyża Świętego na pierwszy plan wysuwa się krucyfiks, pod nim znajdują się figury Matki Bożej i Marii Magdaleny, po bokach zaś artysta umieścił postacie św. Szymona Cyrenejczyka i św. Longina. Ołtarz wieńczy veraikon w otoczeniu obłoków i aniołków oraz cztery anioły trzymające Arma Christi. Ołtarz w przeciwległym ramieniu transeptu poświęcony jest Matce Bożej Śnieżnej. Dwa anioły podtrzymują obraz z Jej wizerunkiem. Po obu jego stronach, bezpośrednio obok obrazu ustawione są figury św. Józefa i św. Joachima, a nieco dalej św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty, są to biblijne postacie bezpośrednio związane z życiem Maryi. Ołtarze te są przykładem monumentalnych struktur barokowych, choć wykonanych z zachowaniem lekkości i harmonii.
Natomiast ołtarze przytęczowe w mstowskim kościele zostały wykonane w latach 50. XVIII wieku. Jest to ołtarz św. Małgorzaty Marii Alacouqe, znajdujący się po południowej stronie łuku tęczowego i ołtarz św. Augustyna po stronie północnej. Ołtarze te mają rokokowy charakter, choć o dość płaskich strukturach.
Kolejna para ołtarzy w tutejszej bazylice, to jednokondygnacyjne struktury usytuowane przy filarach międzynawowych. Po lewej stronie umieszczono ołtarz poświęcony św. Walentemu, a po prawej św. Antoniemu Padewskiemu. Konstrukcje obu tych ołtarzy pokryte są polichromią, a kolumny i postacie zostały pozłocone. Następne dwa ołtarze, to układy niearchitektoniczne, charakterystyczne dla późnego rokoka w Rzeczpospolitej schyłku XVII wieku. Znajdują się one w przeciwległych nawach bocznych. Wspomniane ołtarze poświęcone są św. Mikołajowi i św. Ignacemu z Loyoli. Ostatnia para ołtarzy to południowy ołtarz Archaniołów i północny poświęcony Opatrzności Bożej, są to drewniane konfiguracje niearchitektoniczne. Charakteryzuje je brak rzeźb i iluzjonistyczny charakter.
Kolejny snycerski element, który zachował się do dziś to chór organowy. Cały prospekt organowy cechuje się teatralnością. Historycy sztuki datują jego powstanie na drugą połowę XVIII wieku. Motywem centralnym kompozycji jest okno znajdujące się za organami. Natomiast nad wieżami basowymi umieszczono figury króla Dawida i św. Cecylii.
Miejscem niedostępnym dla zwiedzających dzisiaj świątynię w Mstowie są podziemia kościoła. Według relacji Mariana Kantora-Mirskiego w kryptach pod ołtarzem znajduje się około setki grobów zakonników i osób świeckich. Najstarszy nagrobek pochodzi z 1646 roku, a najmłodszy z 1794.