Historia parafii
Dzieje Mstowa nierozłącznie wiążą się z zakonem kanoników regularnych laterańskich. Prawdopodobnie przybyli oni tutaj przed rokiem 1145. Inicjatorem sprowadzenia kanoników do Mstowa był Piotr Włostowic, polski magnat, wuj Władysława Wygnańca, który w imieniu księcia zarządzał dzielnicą śląską i ufundował klasztor kanoników regularnych na Piasku we Wrocławiu.
Reguła zakonu nie należała do najsurowszych, ani nie określała konkretnych zadań pastoralnych, dlatego też w mstowskiej parafii kanonicy zajmowali się głównie duszpasterstwem, a od XVI w. posługiwali również w parafiach filialnych (Olsztyn, Skarżyce, Żdżary, Rędziny). Co więcej, nie tylko starali się oni być jak najlepszymi kapłanami, ale już od średniowiecza zaczęli uchodzić za bardzo dobrych gospodarzy. Pobierali dziesięciny, czynsze, cła, a także zakładali własne młyny i folwarki oraz zabiegali o przywileje. W konsekwencji, wszystkie tego typu działania wspierały rozwój miejscowości, w których znajdowały się ich klasztory. Podkreślić zatem trzeba, że w dużej mierze dzięki obecności i pracy tych zakonników Mstów stał się dobrze prosperującym kościelnym ośrodkiem wczesnomiejskim, a później miastem lokacyjnym.
W historii klasztoru kanoników regularnych laterańskich w Mstowie niewątpliwie zapisanych jest szereg ważnych dat. Jedno z takich doniosłych wydarzeń dla tutejszego klasztoru a zarazem całej ziemi mstowskiej miało miejsce w 1212 roku. Odbył się tu bowiem synod biskupów polskich, co równocześnie wskazuje na duże znaczenie Mstowa w tamtym czasie. Zgromadził on tu takich przedstawicieli ówczesnego polskiego episkopatu jak arcybiskup gnieźnieński Henryk Kietlicz, biskup krakowski Iwo Odrowąż, biskup wrocławski Wawrzyniec, biskup lubuski Wawrzyniec i elekt poznański Paweł, który podczas tego zgromadzenia został wyświęcony na biskupa. Na synodzie doszło do przyjęcia ważnego postanowienia, które dotyczyło obowiązku zachowania tajemnicy obrad podczas kapituł katedralnych. Był to pierwszy w tamtym czasie krok do uniezależnienia się duchowieństwa od władzy świeckiej.
Kolejna ważną cezurę w funkcjonowaniu mstowskich kanoników stanowi także 1440 rok, kiedy to wrocławski opat Jodok postanowił zerwać dotychczasową zależność z macierzystym opactwem w Arrovaise i stworzyć nową kongregację kanoników skupioną wokół opactwa na Piasku. Od tej pory wrocławski klasztor był głową kongregacji, a należące do niej wspólnoty miały więcej swobody. Prepozyci poszczególnych klasztorów mieli prawo do przyjmowania do nowicjatu, podejmowania decyzji dotyczących funkcjonowania wspólnoty, zarządzania majątkiem i kandydowania na urząd opata wrocławskiego klasztoru. Jednak kiedy za czasów Jagiellonów doszło do rozluźnienia więzi między Polską a Śląskiem, gdzie postępowała reformacja, zerwał się również związek organizacyjny między Mstowem, a opactwem we Wrocławiu.
Z materiałów źródłowych poznajemy także stan uposażenia klasztoru kanoników regularnych w Mstowie. Według Jana Długosza, autora Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, do klasztoru mstowskiego w XV w. należały wsie: Jaskrów, Kobyłczyce, Konin, Kuchary, Mokrsko, Skarżyce, Skrzydlów Mały, Srocko, Zawada, Żerkowice i grunty w Kromołowie. Poza tym konwent mstowski pobierał dziesiątą część plonów z miejscowości Jaworzna, Małusy, Opatów, Rudniki, Waleńczów, Wilkowiecko i Zaduszniki, oraz dziesięcinę pieniężną z Częstochowy, Częstochówki, Dębowej, Grabówki, Kawodrzy, Kiedrzyna, Mirowa, Siedlca, Wierzchowiska, Wierzchowiska Małego, Woli Mokrzeskiej, Wyczerp i Wyczerp Małych.
Przy mstowskiej parafii od chwili powstania do kasaty klasztoru w 1819 roku działały trzy bractwa religijne. Bractwo Żebracze, było pierwszym, które jest wzmiankowane w dokumentach z 1455 roku. Niestety nie zachowały się dokumenty opisujące działalność tej organizacji. W 1592 roku utworzono Bractwo św. Anny. Jego członkowie brali udział we wtorkowych mszach świętych odprawianych przy ołtarzu w sposób szczególny czczonej przez nich świętej. Natomiast w 1613 roku założono zrzeszenie, które cieszyło się największym zainteresowaniem i miało najwięcej członków. Było to Bractwo Różańcowe aprobowane przez prymasa Wojciecha Baranowskiego. Specjalne nabożeństwa z procesjami dla Bractwa Różańcowego odbywały się w tutejszym kościele co sobotę i w pierwsze niedziele miesiąca.
Niestety, mstowskiego klasztoru kanoników regularnych laterańskich nie ominęła kasata, ogłoszona 14 kwietnia 1819 roku przez zaborcę rosyjskiego. Parafia znajdowała się wtedy w województwie kaliskim, w obwodzie wieluńskim dlatego czynności kasacyjne wykonywali komisarze z Komisji Wojewódzkiej w Kaliszu. Dobra klasztorne wydzierżawiono i wystawiano na licytację, a dobra ruchome, w tym zasoby biblioteki wywieziono. W czasie kasaty w klasztorze przebywało mniej niż 10 kanoników. Dodać też trzeba, że zaborca nie pozbawił mstowian całkowicie opieki duszpasterskiej. Do pracy w tutejszej parafii, w miejsce kanoników regularnych laterańskich, skierowano księży z diecezji kujawsko-kaliskiej.
Od 1925 roku parafią zajmowali się księża z diecezji częstochowskiej. Na szczególną wzmiankę zasługuje ks. Michał Maniewski. Dzięki staraniom tego proboszcza, w latach 1926-1929 wyremontowano kościół w Mstowie, który bardzo ucierpiał w czasie ostrzału artyleryjskiego dokonanego przez Rosjan w 1914 roku. Kolejną znaczącą postacią w dziejach tutejszej parafii był ks. Stanisław Borecki. Rezydował on w Mstowie od 1978 roku i to dzięki niemu w latach 1980-1989 generalny remont przeszła więźba i pokrycie dachowe kościoła, a także okna i dolna kondygnacja świątyni.
Ks. Stanisław Borecki zjednał sobie serca parafian dzięki swojej pracowitości i otwartości. Sam prowadził dawne gospodarstwo przyklasztorne. Był inicjatorem stworzenia chóru „Cantemus Domino”, działającego przy parafii do dziś. Zmarł nagle 7 kwietnia 1990. Został bardzo dobrze zapamiętany przez wiernych ze Mstowa i okolic, a także współpracowników.
Kolejną ważną datę w historii parafii w Mstowie przyniósł rok 1990. Już na początku maja 1990 roku ówczesny biskup częstochowski – ks. bp Stanisław Nowak zwrócił się do wizytatora Polskiej Prowincji Zakonu Kanoników Regularnych Laterańskich– ks. Stanisława Więzika CRL z propozycją przejęcia klasztoru i parafii przez zakon. O powrocie kanoników na ziemię mstowską zadecydowano podczas posiedzenia Rady Wizytatora, która miała miejsce 11 czerwca 1990 roku. Do pracy w Mstowie wyznaczono czterech księży kanoników, którzy przybyli na miejsce pod koniec czerwca wspomnianego roku.
Przez 7 kolejnych lat na terenie klasztoru i kościoła miały miejsce intensywne prace remontowo-konserwatorskie m.in. odnowiono konstrukcje i pokrycie dachu nad zakrystią, zrobiono kanalizacyjne odprowadzenie wód deszczowych przy kościele, remontowani uległy wieże kościelne, schody prowadzące na chór, posadzka przed ołtarzem Matki Bożej.
W latach 1997 – 2003 odnowiono nawy boczne świątyni, wyremontowano organy, dokonano częściowej renowacji ołtarza Matki Bożej, przed kościołem wykonano kamienne chodniki, wokół cmentarza zbudowano mur. Największym przedsięwzięciem była renowacja głównego ołtarza, wykonana w latach 1996 – 2002. Renowację wykonał zakład pana Bogdana Chabera z Częstochowy. Prace finansowane były z budżetu Ministra kultury, Zakonu Kanoników regularnych Laterańskich, Urzędu Gminy Mstów. Ołtarz został poświęcony dnia 28 lipca 2002 roku przez księdza arcybiskupa metropolitę częstochowskiego Stanisława Nowaka. Od kilku lat prowadzone są prace przy elewacji kościoła. W 2018 roku rozpoczęto renowację ołtarza maryjnego i obrazu Matki Bożej Mstowskiej Miłosierdzia.
